Мөрәҗәгать итү һәм котлаулар бирү өчен электрон адрес:
janartat@inbox.ru,
телефон:
8 (3452) 69-57-60.
Добраться до нас можно на автобусах маршрута:
6, 32, 34, 37, 48, 51, 65, 69, 77, 78, 135к, 135м
(остановка «Автоколонна №-1228», «Школа №-39»)
ул. Шишкова, 6, 2 этаж
Бөек Ватан сугышында катнашкан Мирхәт Әмин улы Әминов 1914 елның 10 мартында Аромаш районы, Үткәрмә авылында мулла гаиләсендә туа. Мирхәткә 8 яшь булганда, 1922 елда тиф авыруыннан аның әтисе вафат була. Гаиләгә авыр вакытлар җитә. Әнисенә биш баланы күтәрергә туры килә. Мирхәт авырлыкларга карамый, 7 классны тәмамлый. Ул вакытларда егет бик укымышлы кеше булып исәпләнә. Аны комсомолга алалар. Ялутор районында райком комсомолында эшли.
1932 елда авылга әнисе янына кайта. Үткәрмәдә ул укытучы, бухгалтер, налог агенты булып эшли.
1941 елның 20 августында сугышка алына...
Минем Тубыл районы, Торбы авылыннан сугышка киткән кешеләр турында язасым килде. Безнең авыл бик матур – бормалы-бормалы аккан елгасы, яр буенда үскән таллары, киң болыннары, мыжлап йөргән мал-туарлары белән. Халкы тырыш, иртән торып Кутарбитка авылына йөгерә-йөгерә эшкә баралар. Шундый шартларда да авылны ташлап читкә китмәделәр. Хәзер авыл төзелә, матурлана, Аллага шөкер, мәчетебез бар, халык җомга намазларына йөри.
1 нче һәм 9 нчы майларда зиратны чистартырга чыгабыз. 1941 нче елны сугыш башлангач, авылдан яше-карты сугышка киткән. Минем әбием – Зөлхәмидә Абдуллинаның 4...
Закуан Шәрип улы Рахманов Татарстанның Бөгелмә районы, Дим (Дымской) авылында 1916 елның мартында дөньяга килә. 1917 елны әтисе 8 баланы калдырып үлә. Кечкенә Закуанга 6 яшеннән көтүче ярдәмчесе, көтүче булырга туры килә.
1926 елны “Урак һәм чүкеч” колхозында төрле эштә эшли башлый. Кышын укый, җәен эшли. Колхоз яшьләре мәктәбен (ШКМ) тәмамлый. Пионерга, соңыннан комсомолга алына. Комсомол оешмасы секретаре итеп сайлана. Яхшы укуы һәм эшләве өчен иң актив комсомол буларак, Казан дәүләт педагогия институтының тарих факультетына укырга җибәрәләр. Берникадәр вакыттан соң читтән торып укуга...
Картатам Шириястан Камалов хуҗалык эшләрен бик оста башкаручы алтын куллы кеше булган. Колхозны торгызуда катнашкан, бригадир, балта остасы вазифаларын зур җаваплылык белән үтәгән. Башта үзенә, аннары бөтен балаларына өйләр салган.
Картатам 17 яшеннән Кызыл армия сафларына чакырыла. Ант кабул иткәч, себер хәрби округының 18нче ату бригадасы составында 1942 елның 16 июнендә сугышка керә. Яшь санинструктор алгы сафларга ыргыла. Күп яралыларга вакытында ярдәм күрсәтеп, гомерләрен саклап кала. Бер сугышта үзе дә яралана. Сугышчан батырлыклары өчен “Ватан сугышы” ордены белән бүләкләнә. Ул туган...
Галиев Могыйбулла Гадиятулла улы 1919 елда Чаплык авылында туып-үсә. Колхозда эшли, көз җитсә, комбайнга утырып Костылево-Червишево кырларында иген ура. Авыл кызы Шәүкыяга өйләнә. 1939 елның сентябрендә хәрби хезмәткә алына. Ул киткәч ике айдан кызы туа.
Могыйбулла Япон чигендә авылдашы Алиулла Мавлюшев белән бергә хезмәт итәләр, Алиулла штабта була.
Сугыш башлангач, Могыйбулланы фронтка җибәрәләр, Алиулла соңрак озатыла. Якташлар сугышта да бергә булалар. Могыйбулла артиллерияче була. 1943 елның январь аенда немецларның танк һөҗүме вакытында дошманның биш танкын яндыра, сугыш бик...
Мин Ялутор районы, Кактамак авылында 1932 елның 21 июлендә туганмын. Сугыш башланганда миңа 9 яшь була.
Зур абыем 18 яше тулып хезмәттә иде, ул аннан фронтка озатылды. Әтиемә дә чакыру кәгазе килеп, аны да алып киттеләр. Әниемнең җилкәсендә мин һәм энем калдык. Бөтен авырлык хатын-кызлар, бала-чагага калды.
Мин 1943 елны 4 класс тәмамлагач, колхозда эшли башладым. Әнием мәрхүмә бик җаваплы булган күрәсең, кышын фермада каравылчы, җәен кырда трактор, урып-җыю коралларын саклады. Миңа аның белән бергә авыр еллар кичерергә туры килде. Булган игенне хөкүмәткә тапшырдылар.
Ачлык...
«Әтием – Таеп Хәмидулла улы Вагитов 1918 елны туган. 1943 елның 8 июлендә Бөек Ватан сугышында батырларча һәлак була. Әнием – Халисә Вәли кызы Вагитова (Нуруллина) 1918 елның сентябрендә Ялутор районы, Аслана авылында туган, 2009 елны мәңгелеккә яныбыздан китте. Әни бер сыйныфта мәктәптә укымаган, ләкин латин графикасында исемен яза белә иде. Миңа 6 ай булганда әти сугышка китә. Әни, мин, әнинең сеңлесе, әтисе (бабаем Вәли Нуруллин 1946 елны 63 яшендә авырып үлә) бергә яшибез. Әни авыру әтисен дә карый, колхозда ат урынына көне-төне эшли. Җәен колхозда 5-6 кибән куя, берсе үзебезгә кала. Бер...
Олыатам Хәкимҗан Сәгыйтулла улы Ногманов 1922 елның 18 апрелендә Кызылбай авылында дүрт баланың өченчесе булып дөньяга килә. Аның әтисе Сәгыйтулла Ногман улы указлы мулла, ә әнисе Җәмилә Мөхәммәдталиб кызы сәүдәгәрләр гаиләсеннән булалар.
Хәкимҗан үз авылында татар мәктәбендә 4 класс белем ала. Гарәп графикасында һәм латинча яза белә. Яшь вакытында гармунда, тальянда уйнарга өйрәнә.
1941 елның август аенда 19 яшендә армиягә алына. Омск шәһәренә җибәрелә. Черемушкида 3 ай хәрби әзерлек үтә. Шунда бергә укыган дусты, остазы 35 яшьлек Азизҗан Әйтнәков белән бергә сугыш юлларын үтә...
Минем кулымда 1937 елда төшерелгән фоторәсем. Өч дус Кызыл армия сафына китәр алдыннан истәлеккә фоторәсемгә төшәләр. Алда нәрсә буласын беркем дә белми, күз алдына да китерми.
Гомәр абый Ибраһимов сугыштан ике кулын да калдырып кайта. Бибинур апа белән Уралда бер кыз, бер егет үстерәләр. Соңгы елларда мин аны перчатка кидерелгән протез белән күргәли идем. Җәйгә Куликка кайталар иде. Кызы Урал якларында тормыш көтә, ә малае Рафаэль лаеклы ялга чыккач, Ямбай авылында көн күрә. Малае, кызы, оныклары белән әйбәт кенә яшиләр. Пенсиядә булса да, тик ятмый, матур итеп өй төзеп чыкканнар. 94 яшьлек...
Тубыл шәһәрендә яшәүче Сәлиха Сәхаветдин кызы Камалетдинова күп балалы гаиләдә туа. Аның әтисе 1938нче елны репрессияләнә, озакламый аны атып үтерәләр. Илебез тарихындагы фаҗигале вакыйгаларны искә алу Сәлиха апага авыр. Кыерсытылган гаилә күп еллар мохтаҗлыкта көн күрә. Ятимлек ачысын, сугыш фаҗигасен белеп үскән кыз яшьли колхозда эшли. Сатылган мәктәбендә укып, аннары Тубылның 15 мәктәбен тәмамлагач, зур хыяллар белән рухланып, татар педучилищесына укырга керә. Бер ел укып, җәйге каникул вакытында...
Россия күләмендә уздырылган “Үлемсез полк” дигән акциядә һәм Җиңү көненә багышланган башка күп кенә чараларда халкыбызның актив катнашуы буыннарның ныклы бәйләнешенә дәлил булып тора. Бу акция һәркемнең күңел кылларын тибрәтеп, берәүне дә ваемсыз калдырмады. Бөек Ватан сугышында катнашкан якыннары гына түгел, ерак туганнары, авылдашлары турында интернетта, архивларда мәгълүматлар эзлиләр.
Тубыл районы, Ләчек авылында яшәүче 84 яшьлек Зията Мәлик кызы Кәримова әнисенең бердәнбер энесе – 1914 елда Вагай районы, Әшле авылында туган, сугыш башлану белән үзе теләп фронтка киткән...
Сугыш чоры балалары кичергән михнәт-газапларны әйтеп бетерерлек түгел. Алар ачлык һәм ялангачлыкны үз җилкәләрендә татып үскәннәр, олылар белән бергә көне-төне кырда тир түккәннәр, фронтта хәбәрсез югалган, һәлак булган әтиләренең үлеменә ышанмыйча, газизләрен гомер буе көткәннәр, бернинди ярдәмсез, фәкать үз көчләренә генә таянып тормышка аяк басканнар.
Эске авылында яшәүче, анда ук туып-үскән, Әлфия Мәүлид кызы Харунова да миллионлаган сугыш чоры балалары язмышын кичергән. Сугыш башланганда аңа нибары 10 яшь була. Әтисе Мәүлид 1941 нче елда гына яраланып туган авылына кайта...
Күптән түгел Түбән Тәүде районы, Кыткүл авылында туып үскәннәр, хәрби академия тәмамлап, гомерләрен хәрби хезмәткә багышлаган, бик нык туган җирләрен, анда яшәгән халкын яратучы, тарихы белән кызыксынучы якташларыбыз – Вилдан Галимҗан улы Кәримов һәм Касыйм Ярхәм улы Бикчәнтәев яшьләр, балалар, эзләнү отрядлары (методик кулланма) өчен 172 битле калын “Онытылмас исемнәр” дигән китап бастырдылар. Ул авылдашларының сугышчан язмышына, тыл хезмәтчәннәренең батырлыгына багышланган. Бөек Ватан сугышына авылдан 42 ир-егет киткән, шуларның 23е яуда мәгелеккә ятып калган.
Без Вилдан Кәримов...
Шундый тарихи вакыйгалар була: аларның роле еллар буена кимеми, ә киресенчә, изгелеге, олуглыгы, кыйммәте яки ачы хәсрәте белән күңелләрдә уелып кала. Бөек Ватан сугышында халкыбызның җиңеп чыгуы да шундый ук вакыйгаларның берсе. Совет халкы тынычлыкны нинди югалтулар аша яулаганын киләчәк буын күңелендә сакласын, кадерен белсен өчен һәр сугыш һәм тыл ветеранының хәтере гасырлардан гасырларга күчәргә тиеш дип уйлыйм...
Каршымда 2003 нче елда Вагай районының “Сельcкий труженик” газетасында басылган авылдашым, сугыш ветераны Кәрим Хәнәфи улы Сәетовның “Ул көннәр онытылырга тиеш түгел”...
Бөек Ватан сугышы елларында батырлык күрсәткән, сугыштан соң кайтып авыл хуҗалыгында тырышып хезмәт иткән, үзенең динен, милләтен саклап калган якташларыбыз турында язмаларыбызны дәвам итәбез.
Садыйр Уркнутдин улы Әбсәләмов 1924 елда 2 июнь көнне Тубыл районы, Тубылтора авылында дөньяга килә. Алар – ошбу Себер җирендә яшәп килгән борынгы себер халкы токымыннан. Садыйрның балачагы коллективлаштыру елларына туры килә. Бу вакытта Тубылтора авылы хуҗалыгы – бодай үстерү, хайван асрау буенча беренчеләрдән булып исәпләнә. Малайның бала чагы авылда, өлкәннәр белән беррәттән колхозда авыр хезмәттә...
