Мөрәҗәгать итү һәм котлаулар бирү өчен электрон адрес:
janartat@inbox.ru,
телефон:
8 (3452) 69-57-60.
Добраться до нас можно на автобусах маршрута:
6, 32, 34, 37, 48, 51, 65, 69, 77, 78, 135к, 135м
(остановка «Автоколонна №-1228», «Школа №-39»)
ул. Шишкова, 6, 2 этаж
Гөлфизәр Абдрахманованы нигездә балалар язучысы дияргә була. Аның нәниләр турында язган беренче шигъри тәҗрибәсе “Нәни дусларга” исемле җыентыгында 2006 елда басылып чыга. Бу китабында шагыйрә фантазиясе тудырган гаҗәеп дөнья – яңа теле ачылган нәниләрдән алып мәктәп яшендәге балаларгача булган бала-чаганың күпкырлы һәм кызыклы тормышы: уеннары, укулары, шатлыклары, шаянлык-батырлыклары, уйлары-хыяллары – кыскасы, кеше һәм шәхес буларак формалашу процессындагы мөнәсәбәтләре сәнгатьчә нәфис һәм реалистик буяуларда тасвирлана.
Түбән Тәүде районы, Киндерле авылында туып-үскән, озак еллар Казанда яшәүче, “Яңарыш” газетасының якын дусты, ярдәмчесе, ифрат талантлы шагыйрь Шәүкәт Гаделшаның “Табигать баласы” исемле китабында бастырылган шигырьләренә анализ ясыйбыз. Бу шигырьләр 2012-2014 елларда язылган. Шагыйрь аларда Көнбатыш Себер татарларының тормышының һәм табигатенең үзенчәлекле булуын, тереклек дөньясының матурлыгын кабат дәлилли, үзенә генә хас образлар аша тасвирлавын дәвам итә. Туган як табигатенә яңа образлар кертә, философик фикерли. Шагыйрьнең туган җирен никадәр яратуын, сагынуын аеруча шушы шигырьләрдә күрәбез.
Әминова Майрауза Хәбибулла кызы 1931 елның апрелендә Төмән өлкәсенең Корманак авылында (элекке Черноковский районы) дөньяга килә. Тырыш, уңган кыз кечкенәдән хезмәт яратып үсә. Һәрвакыт зурлар янында уралып, мәшгуль булып йөри. Шул ук вакытта балалар белән күңелле уеннардан да баш тартмый. Мәктәп яше җиткәч, Майрауза ашкынып уку елы башлануын көтә башлый. Ләкин көтелмәгәндә башланган коточкыч сугыш бөтен уй-хыялларын читкә аудара. Бердәнбер укытучылары армия сафларына алынып, балалар мәктәпкә керми, кирәк белемне алмый калалар.
Чын күңелдән шигърият иясе кешеләренә ак көнләшү белән көнләшәм. Беләм, шигырь язу өчен күңел сафлыгы, илаһи зат булу кирәк, дөньяның ачысын-төчесен, утын-суын кичеп, мәшһүр биеклеккә күтәрелеп, хис-тойгыларның чиксез бай булуы зарур. Әмма бу гына аз, болар бик күп кешеләргә хас. Иң мөһиме, Аллаһы Тәгалә тарафыннан бирелгән аерым бер сәләт һәм бүләк дияр идем. Барлык кеше дә үзендә шундый сәләт барлыгын сизми, ул аның тишелеп чыга алмыйча югалып кала. Ә менә Себер җирендәге бүгенге шагыйрь-шагыйрәләребез, күл өстенә су астыннан калкып чыккан төнбоеклар кебек, тирә-якка илһам, ямь биреп торалар.
Аларга карап сөенмичә дә булмый. Ни өчен? Чөнки шигърият үлемсез. Авторы бу дөньядан китсә дә, аның сүзләре, фикерләре исәннәр арасында маяк булып балкыячак.
“Яңарыш” белән Самара өлкәсе татарларының “Бердәмлек” газеталары 26 елга якын инде почта аша газеталар алышып, дус, аралашып яшиләр. Шагыйрь Гакыйль Сәгыйровның иҗаты белән беренче тапкыр “Бердәмлек” газетасында таныштык. Шагыйрьнең шигырьләре гадилеге, үзенчәлекле булулары белән башкалардан аерылып тора, эчтәлекле, матур язмалары да сокландыра. Менә алдыбызда Самарада “Медиа-Книга” нәшриятында бастырылган “Гакыйль Сәгыйров. Үзе турында һәм барысы да аның турында” дигән китап. Аның авторы һәм нәшер итү өчен әзерләүчесе “Бердәмлек” газетасы редакторы Рәфгать Әһлиуллин. Китап Самара өлкәсе хөкүмәте өлкә татар милли-мәдәни автономиясенә биргән мәдәният һәм сәнгать өлкәсендәге губерна гранты акчасына нәшер ителә.
(Дәвамы. Башы 24нче, 27нче, 28нче, 29нчы саннарда).
Таныш табиб белән сөйләшеп, аерым палатага урнаштырып кайткач кына тынычланды. ”Әтидә “белая горячка” башланган бугай, эчү хәерлегә илтми шул!” - диде аптыраулы караш ташлаган Нинага. Әмма төнлә хастаханәдән шалтыраттылар. Харис кич җиткәнне генә көткәнме, әллә хәле яхшыра төшкәнме - палатадан качкан иде. Данис апасына шалтыратып карады. Бәлки андадыр? Апасы әтиләренең килмәвен әйтте. Данис тиз-тиз генә киенеп, авылга кайтырга чыкты. Төн караңгы. Ирнең уйлары төннән дә караңгырак - әтиләре ул–бу эшләп куймасын тагын. “Нинди генә каргышлар керде икән безнең йортка, тормышның кызыгы бетеп китте бит әле”, - дип, үз–үзенә күңел тынычлыгы таба алмады.
18 февральдә Сара апа Ермышеваның туган көне. Сара апа Күкрәнде сигезьеллык мәктәбенең 1967 ел чыгарылышының сыйныф җитәкчесе иде. Менә алар: Әмир Алеев, Күчүм Гайсин, Фәрит Ермышев, Әүхәт Ибраһимов, Раил Ибраһимов, Зәйнулла Мавлютов, Галия Мөхәммәтшина, Мансур Ниязов, Исхак Ниязов, Сания Рәхимбакиева, Әдип, Әхтәм Ташбулатовлар. Күбесе өлкә күләмендә зур казанышлары белән танылган шәхесләр. Сара апа безгә татар әдәби теленә мәхәббәт сеңдерде, иҗат сулышы өрде. Шулай ук класстан тыш эшләрне дә бик кызыклы, мавыктыргыч итеп оештыра иде. Без төрле концертларда, иҗат кичәләрендә бик актив катнаша идек. Халык безнең чыгышларны аеруча яратып каршы ала иде.
Без, Сара апаның шәкертләре, фидакарь хезмәте өчен аңа үзебезнең рәхмәтебезне белдерәбез, нык сәламәтлек, тагын күп еллар игелекле, рәхәт тормыш телибез.
Мәктәптә укыган елларда әдәбият дәресләре аша танылган татар зыялылары Г.Тукай, Х.Туфан, К.Нәҗми һәм башка профессионал шагыйрь-язучылар әсәрләре белән танышып бардык. Мәркәзәбез Казан, ямьле Идел буйлары, Татарстанның матур, йомшак табигате турында без, себерлеләр, кышкы салкын классларда, тәрәзәләрдәге кыш-рәссам сурәтләгән бизәкләргә сокланган килеш, көчле хисләрдә язылган шигъри юлларны горурланып укыдык. Шул чакта җирле каләм осталарыбыз да үзебезнең кырыс табигатьле Себерстаныбызны шулай җанландырып, чиксез ярату белән кеше күңеленә җиткерерлек итеп тасвирлый алырлар дип уйладыкмы икән?! Туган җиребезнең матурлыгы, балыкларга бай күлләре, мүк җиләге үскән сазлыклары, урман-кырларын яраткан һәм халкының киләчәген кайгырткан кеше генә бу турыда башкаларга төгәл итеп җиткерә ала. Һәм, ниһаять, шундый затлар әкренләп милләтебезгә кагылышлы эчтәлекле шигырьләре белән иҗат күгебезне яулый башладылар.
Бу көннәрдә килеп чыккан уңайсыз хәл, укучыларыбыз, сезнең белән ачыктан-ачык сөйләшергә этәргеч ясады. Дөрес, бу турыда күптән язарга кирәк иде, ә без хәл икенчегә кабатлангач кына сезгә җиткерергә кирәк дип таптык.
Бер ханым “язган” шигыре газетада басылып чыккач: “Ник сез шигырьләрне авторның рөхсәтеннән башка төзәтәсез, шулай эшләргә хакыгыз юк! Мин сезне судка бирәм”, - дип, безне кая очратса, шунда сүгә башлады. Аннары редакциягә үк килеп җитте. Сүзебезне бүлеп, шуны искәртеп үтик: авторның редакциягә хат җибәрүе аны бастыруга ризалык белдерүе, дип исәпләнә. “Массакүләм мәгълүмат чаралары турындагы” Законның 42нче маддәсе белән аларны редакцияләү дә автор рөхсәтен таләп итми, бердәнбер шарт – хатның төп фикере, эчтәлеге үзгәрмәскә тиеш.
(тууына 15 январьда 110 ел тулды)
1965 елның ноябрь ахырларында Тубылга Татарстаннан бер төркем язучылар килеп төште. Төркем Фатыйх Хөсни җитәкчелегендә Аяз Гыйләҗев, Шәүкәт Галиев составында иде. Алар Хуҗайлан авылында Якуб Зәнкиев белән очраштылар, Сатылганда минем әти – Солтан Садыйков белән очрашып әңгәмәләр алып бардылар, 30 ноябрьдә Тубылда шәһәр татар мәдәнияте йортында (хәзерге мәчет бинасында) укытучылар, укучылар, студентлар белән язучылар очрашу кичәсе оештырдылар. Мин ул елны армия хезмәтеннән кайтып Сатылган мәктәбендә укыта идем. Шул кичәдә миңа бу авторлар автографлары белән үзләренең яңа гына басылып чыккан китапларын – Фатыйх Хөсни “Минем тәрәзәләрем” повестен, Шәүкәт Галиев “Шәвәли” исемле балалар өчен шигырьләр җыентыгын, Аяз Гыйләҗев “Зәй энҗеләре” повестен бүләк иттеләр.
Якуб абый язучылар белән үзенең укытучылар тормышы турында китап язырга теләве белән уртаклашты. Алар бу эшне хуплап каршыладылар, ә Аяз Гыйләҗев ярдәм күрсәтергә әзерлеген белдерде. Шул ярдәм һәм киңәшләр аркасында Я.Зәнкиевның “Иртеш таңнары” дилогиясе барлыкка килде.
Минем карт әтием Шәрифулла Сафиулла улы Нурмөхәммәтов 1937 елны армия хезмәтенә алына һәм шуннан фронтка китә. Ленинград блокадасын, Эстония, Латвия фронтларын үтеп, 1945 елны Берлинга барып җитә. Аның әкияттәгечә батырлыгын язып бетереп тә булмас. Хезмәттә һәм фронтта бер үзе 3-4 кешелек эшләр башкара, кызу һәм тәвәккәл кеше була. Йөкләмәләрне һәрвакыт “бик яхшы”га үтәгәне өчен аны иптәшләре “Огонёк” дип йөртәләр. Аны батырлыгы, патриотик хисе көчле булган өчен “Кызыл байрак” ордены, I нче һәм II нче дәрәҗәдәге “Бөек Ватан сугышы” ордены белән бүләклиләр. Шәрифулла карт әтием 1945 елны күкрәгенә алтындай балкып торган орденнар һәм дистәләгән медальләр тагып сугыштан кайтып төшә. Әмма, аның бер аягында ярчык калып, аягын югалта, ул бер кая да йөри алмый.
Бу көннәрдә Тубыл шәһәренең себер татар мәдәният үзәгендә дуслар белән очрашу кичәсе узды.
Зал тамашачылар белән тулы иде. Чараны оста һәм эчтәлекле итеп Розалия Корманалиева алып барды. Дуслар-туганнар, шигърият яраткан милләттәшләрем матур чыгышлар ясап мактау сүзләре багышладылар, шигырьләр сөйләделәр, чәчәк-бүләкләрнең дә ниндиләре генә юк иде! Төрле мактау сүзләре әйтеп, мине киләчәккә бурычлы итеп тә куйдылар. Чыгыш ясаучылар арасында кунаклар күп иде. Тубыл татар мәдәният үзәге артистларын, 15нче мәктәп укучылары (җитәкчеләре Н.Хәкимова), ”Себер нурлары” ансамбле, С.Бекенин, Х.Хучашев, Н.Хәкимованың җырларын, С.Нотфуллина, Г.Закирова, Н.Назырова, М.Ижбулаев, З.Нагипова, Ф.Нагипова, С.Хәлидуллина һәм башкаларның чыгышларын көчле алкышларга күмделәр.
“Яңарыш” газетасының 2014 елгы 51 нче санында С.Сагитовның “Тәнкыйть сүзе кирәкме?” дигән соравы бик вакытлы күтәрелгән. Шул ук елда 47 нче санда басылган “Сезнеңчә ничек?” исемле минем мәкаләм дә шул ук проблемага багышланган иде. Соңгы елларда өлкәбезнең татар матбугатында күп кенә фәнни, публицистик, әдәби проза, шигъри әсәрләр дөнья күреп килә. Бу шатландыра, әдәбиятыбызда яңа авторлар, яңа темалар, жанрлар туып тора, себер татарларының иҗади көчләре үсүен күрсәтә. Һәр басылып чыккан китап, газета битләрендә бәяләмә таба, ләкин күпчелек очракта авторларның хезмәте берьяклы гына ачыклана, тирән анализ ясалмый, уңышлы яклары гына күрсәтелә. Мондый анализ авторларның осталыкларына, үз алларында һәм укучылар алдында җаваплылыкларына этәргеч ясыймы?
9 нчы декабрьдә “Яңарыш”ның якын дусты, җирле шагыйребез Заһит Гаталхак улы Акбүләков дөньядан китте. Ул – тумышы белән Башкортостанның Караидел районы, Иске Акбүләк авылыннан. 1956 елда урта мәктәп тәмамлый, Аскын авыл хуҗалыгы училищесында укып, механизатор һөнәрен ала. Үз теләге белән Казахстанга чирәм җирләрен үзләштерергә китә. 1960 елда армия сафларына алынып, хәрби училищеда укыганнан соң, калган гомерен отставкага чыкканчы хәрби хезмәткә багышлый. Шигырьләр яза. Шигырьләре 1990 елда “Яңарыш” газетасында бастырыла башлый. Заһит абыйның “Себер моңы” (1995), “Тормыш бизәкләре” (2002), “Изгелек юлында” (2007), “Сафлык чишмәсе” (2008) китаплары дөнья күрәләр. 2014 елны Зыятдин Низамов белән “Встречи-знакомства” китабын иҗат итәләр. “Яңарыш” редакциясе каршында эшләп килүче “Әдәби Төмән” түгәрәге шагыйрьне Татарстан Язучылар берлегенә кабул итүне сорап мөрәҗәгать итте. Аның иҗаты берлекнең шигърият остаханәсендә тикшерелеп, ул Татарстан Язучылар берлегенә әгъзалыкка тәкъдим ителде.
Газета укучыларга җирле шагыйрьләребезнең, минемчә, әйбәт, матур әйтелгән фраза-өзекләрен күрсәтеп китәсем килә. Әйткәнебезчә, шигырь ул бит Коръән сүрәсе кебек кечкенә генә күләмдә зур мәгънәле әсәр булырга тиеш. Менә мисал итеп Фәхриҗамал Утяшеваның шигыреннән бер өзек:
Көтмәгәндә сынды күңел
Сөю хыянәтеннән.
Гафу үтен, миннән түгел
Яшьлек мәхәббәтеннән.
